Çətinlik yoxsa fürsət: Yalnız “ayı” bazarının təqdim edə biləcəyi imkan
Bitcoin altı həftə ərzində 29% dəyər itirərək 126,250 dollardan 89,420 dollara düşüb. Kripto Qorxusu və Xəsislik İndeksi 2022-ci ilin ayı (eniş) bazarının səviyyələrinə uyğun olaraq 11-ə çatdı. 24 saat ərzində 1 milyard dollardan çox vəsait likvidasiya edildi. Yeni gələnlər panik satış edərkən, təcrübəli investorlar fəal şəkildə alır. Bu fərq vacib bir həqiqəti göstərir: pərakəndə investorlar üçün ayı bazarı kimi görünən vəziyyət təcrübəli treyderlər üçün orta dövr düzəlişidir və məlumatlar əksəriyyətlə buğa (yüksəliş) tərəfi dəstəkləyir.
Hazırkı satışlar həqiqi bir ayı bazarına yaxın deyil. 2022-ci ildə Bitcoin 77% düşərək $69,000-dan $15,768-a qədər enmişdi, bu zaman sistemli uğursuzluqlar baş vermişdi (Luna-nın 45 milyard dollarlıq çökməsi, FTX fırıldağı, Celsius-un iflası). Bu, mövcudluq böhranı idi. Bütün zamanların ən yüksək göstəricilərindən olan bugünkü 29% düzəliş 2017-ci ilin sentyabr ayında baş verən 40% geriləmə və 2021-ci ilin mayında baş verən 53% böhran ilə müqayisə edilə bilən öküz bazarının davranışı idi və hər iki halda bu enişlər partlayıcı yüksəlişlərdən əvvəl baş vermişdi. 2022-ci ildə mövcud olmayan əsas göstəricilər indi daha güclüdür: Bitcoin ETF-ləri indi 128 milyard dollar (1,33 milyon BTC) saxlayır, korporativ xəzinələr 800,000-dən çox BTC idarə edir, hash faizi maynerlərin aşağı gəlirliliyinə baxmayaraq bütün zamanların ən yüksək səviyyələrindədir və kripto-dostu ABŞ administrasiyası düşmənçilik qaydalarını ləğv edib. Qorxu bu həddə çatdıqda və infrastruktur gücləndikdə, tarix böyük fürsətlərin olduğunu göstərir.
Həqiqi ayı bazarları ilə sağlam düzəlişlərin müqayisəsi
2022-ci ilin ayı bazarı kriptovalyutanın etibarlılığını demək olar ki, məhv edən sistemli bir çöküş idi. 2022-ci ilin may və noyabr ayları arasında sənaye ardıcıl uğursuzluqlara məruz qaldı və ümumi bazar dəyərindən 2,2 trilyon dollar itdi. Bu, dəyərin 73% silinməsinə bərabərdir. Luna və onun alqoritmik stabilkoini UST bir həftədə 45 milyard dollar dəyər itirərək ardıcıl təsirləri başlatdı və nəticədə Three Arrows Capital (10 milyard dollar itirdi), Celsius Network (5,5 milyard dollar öhdəlik), Voyager Digital, BlockFi və nəhayət 2022-ci ilin noyabrında FTX çöktü. Sam Bankman-Fried-in birjası müştəri vəsaitlərinin qanunsuz istifadə olunduğu iddiaları ilə çöktü və bunun nəticəsində Genesis və Core Scientific daxil olmaqla yeni iflas dalğası baş verdi. Qorxu və Xəsislik İndeksi altı aydan çox müddət ərzində həddindən artıq qorxu içində (25-dən aşağı) qaldı.
Həmin fəlakəti bu günlə müqayisə edin. Bitcoin oktyabrın 5-də 126,250 dollardan noyabrın 18-də 89,420 dollara düşüb, yəni altı həftə ərzində 29% ucuzlaşıb. Heç bir əsas platforma çökməyib. Heç bir dələduzluq ifşa olunmayıb. Bazar strukturu əsaslı olaraq daha sağlamdır; Bitcoin ETF-ləri 25% qiymət düşüşünə baxmayaraq minimal çıxışlar qəbul edir və BlackRock-un IBIT fondu təxminən 100 milyard dollar aktiv saxlayır. Birjaların ehtiyatları yeddi ilin minimumuna düşərək yalnız 2,5 milyon BTC təşkil edib, bu isə koinlərin birjalarda satışa çıxarılmaq əvəzinə soyuq pul kisələrinə köçdüyünü göstərir. Hash dərəcəsi rekord səviyyədə qalır (təxminən saniyədə 1 exahash), bu da hash qiyməti son beş ilin ən aşağı nöqtəsinə çatsa da, maynerlərin uzunmüddətli perspektivə sadiq qaldığını göstərir.
Makro mühit də tərsinə çevrildi. 2022-ci ildə Federal Reserve faiz dərəcələrini 0%-dan 5,25%-ə qədər sürətlə artırırdı, eyni zamanda inflyasiya 8-9% səviyyəsində qalırdı. Bütün riskli aktivlər çökdü. Bu gün FED faiz dərəcələrini endirən dövrdədir, gözlənilən endirimlər var və inflyasiya normallaşır. Ən vacibi, Trump administrasiyası tənzimləyici düşmənçiliyi dəstəkləyici siyasətə çevirdi. SEC sədri Gary Gensler-in “tətbiq yolu ilə tənzimləmə” rejimi Paul Atkins-in çərçivə quruculuğu yanaşması ilə əvəz olunub. Bankların kripto saxlama təklifini məhdudlaşdıran SAB 121, 2025-ci ilin yanvarında ləğv edildi. Ripple məhkəmə qələbəsi XRP tokenlərinin birjalarda satılmasının səhm qiymətli kağız olmadığını təsdiqləyərək, bütün sənaye üçün hüquqi presedent yaratdı.
Etiraf etməliyik ki, tarixi öküz bazarları müntəzəm olaraq 30-40% düzəlişlər yaşayır. 2017-ci ilin buğa bazarı zamanı Bitcoin zirvədən orta hesabla 37% enişlə doqquz əhəmiyyətli geriləmə yaşadı və 2017-ci ilin 40% çöküşü də buraya daxildir. Lakin, dekabr ayına qədər $20,000-a çatdı. 2021-ci ilin may düzəlişi zamanı Bitcoin 35 gün ərzində 64,829 dollardan 30,000 dollara qədər 53% düşdü. Bu, Elon Musk-un Tesla açıqlaması və Çinin mayninq qadağası səbəbindən baş verdi. Bu real vaxtda qiyamət kimi görünürdü, lakin Bitcoin altı ay ərzində $69,000-a qədər bərpa oldu. Qorxu və Xəsislik göstəricisi orta dövrdə 20-nin altına düşdükdə, sonrakı 15 günlük ortalama qazanc tarixən 22%-dən çox olur və 3-12 ay ərzində 200-300% yüksəlişlər müşahidə olunur.
2025-ci ilin noyabr enişi 2022-ci ilin struktural zəifliklərinin heç birini daşımır. Bu, 10 oktyabrdan bəri baş verən 20 milyard dollarlıq likvidlik həddindən artıq levereclənmiş mövqeləri aradan qaldıran və bazar strukturunu sıfırlayan leverec təmizləməsidir. 2025-ci ildə ilk dəfə olaraq maliyyələşdirmə dərəcələri qısa müddət üçün mənfi oldu. Bu, 2020-ci ilin mart ayı və 2024-cü il boyunca baş verən böyük ralliləri qabaqlayan klassik dib siqnalıdır. Bu ağrılıdır, amma sağlam bazar davranışıdır və mütləq heç bir ekzistensial böhran deyil.
Peşəkarların Baxışı: On-chain Siqnallar Yığım Göstərir
Pərakəndə investorlar panik satış edərkən, on-chain məlumatlar göstərir ki, təcrübəli oyunçular aqressiv şəkildə yığım edir. CryptoQuant-a görə, böyük sahiblər qiymət zəifliyi dövründə son 30 gündə 375,000-dən çox BTC yığmışdır. Yalnız 13 noyabr həftəsində 2025-ci ilin ikinci ən böyük həftəlik balina (böyük investorlar) yığımı baş verib və 45,000-dən çox BTC toplanıb. Bu nümunə 2025-ci ilin martını xatırladır. Həmin vaxt böyük investorlar bazarın bütün zamanların ən yüksək səviyyələrinə çatmasından əvvəl kəskin düşüş zamanı kütləvi alış etdilər.
Mövcud sahib qrupları arasındakı fərqli davranış maraqlı bir hekayə danışır. Uzunmüddətli sahibkarlar (LTH) 2025-ci ilin iyul-noyabr ayları ərzində 452,532 BTC paylayıblar, bu da təchizatın 14.76 milyon BTC-dən 14.3 milyon BTC-ə qədər azalmasına səbəb olub. Amma bu, daha çox dövrü gəlir götür əmrinə oxşayır. Fragrant Board-dan Nicholas Gregory qeyd edib ki, bu satışlar “əsasən həyat tərzi səbəblidir, aktivə mənfi baxışla əlaqədar deyil,” 100,000$ qiymət səviyyəsi və likvid ETF bazarları isə 1,000-10,000$ qiymətində alan erkən investorlar üçün cəlbedici çıxış imkanı yaradır. Bu koinlər çox güman ki, sadəcə yox olmayacaq, əksinə uzunmüddətli saxlayan institusional sahibkarlar arasında dövr edəcək.
Qısa müddətli sahibkarlar (STH) ciddi təzyiq altındadır və hazırda 2.8 milyon BTC zərərlə saxlanılır. Bu, FTX-in 2022-ci ilin noyabrında çökməsindən bəri ən yüksək zərərlə mövqe sayılır. STH-SOPR (Xərclənmiş Çıxış Gəlir Nisbəti) kritik 1.0 səviyyəsinin altında qalır, bu isə həmin qrupun zərər etdiyini göstərir. Bu panik satış diblərin formalaşması üçün şərait yaradır. Zəif sahibkarlar satışını bitirdikdə və STH-SOPR 1.0 səviyyəsini yenidən keçdikdə, tarixən bu, tələbin bərpasını təsdiqləyir və dönüş nöqtələrini işarə edir. Bir daha bu düşüşü BTC-nin uzunmüddətli sahibkarlar (LTH) arasında əl dəyişməsi kimi qiymətləndirməliyik.
Mənbə: CryptoQuant
Mayninq davranışı inamı gücləndirir. Hashprice beş ilin ən aşağı səviyyəsinə düşməsinə və əməliyyat marjlarının 48%-ə qədər sıxılmasına baxmayaraq, mayninqlər satmaq əvəzinə saxlamayı seçirlər. Gündəlik mayner çıxışları 2025-ci ilin fevralında 23,000 BTC-dən 2025-ci ilin noyabrında 3,672 BTC-yə qədər azaldı. Satoshi dövrünün maynerləri 2025-ci ildə cəmi 150 BTC satdı, halbuki 2024-cü ildə təxminən 10,000 BTC satılmışdı (-98.5%). Maynerlər cari qiymətlərin müvəqqəti olduğunu göstərmək üçün satmaq əvəzinə nağd ehtiyatları istifadə edirlər.
Mənbə: CryptoQuant
Bəlkə də ən yüksəliş siqnalı stabilkoin təklifinin $252-303 milyarda yüksəlməsidir. Yalnız 2025-ci ilin ilk yarısında $48 milyard dövriyyəyə daxil olub. ABŞ seçkisindən sonra USDC $25 milyard artaraq Bitcoin qiyməti korreksiya edərkən kapitalın hazır olduğunu və investisiya qoyulmasını gözlədiyini göstərir. Bu, bazar əhval-ruhiyyəsi dəyişdikdə kriptovalyuta almağa hazır olan birjalara yatırılan çoxlu sayda boş kapitalı təmsil edir. Stabilkoinlər indi ildə 27 trilyon dollardan çox əməliyyat edir (bu, Visa və Mastercard-in birgə həcmini üstələyir) və tarixən artan stabilkoin ehtiyatları qiymət rallilərinə həftələrlə öncədən işarə edir.
Tarixən Ekstremal Qorxu Ekstremal Fürsət Yaratır
Noyabrın 18-də Kripto Qorxu və Xəsislik İndeksi 11-ə düşdü. Eyni səviyyələr son dəfə 2022-ci ilin noyabrında FTX çöküşü və 2020-ci ilin martında COVID çöküşü zamanı müşahidə olunmuşdu. Amma unutmayın ki, 2022-ci ilin göstəricisi zamanı Bitcoin 19,000 $ səviyyəsində idi, 2020-ci ilin göstəricisi zamanı isə 4,000$ idi. Bu gün 90,000 dollardan yuxarıdır. Eyni bazar əhval-ruhiyyəsi 4-19 dəfə yüksək qiymətlərdə də mövcuddur, bu isə dalğalanma zamanı emosiyaların fundamental göstəricilərdən nə qədər uzaqlaşdığını göstərir.
2020-ci ilin martında COVID çökməsi indeksini 8-ə endirdikdən sonra, Bitcoin növbəti il ərzində $4,000-dan $60,000-a qədər yüksəldi. 2024-cü ilin sentyabrında 53,000 $ səviyyəsindəki ekstremal qorxudan sonra Bitcoin üç ay ərzində 106,000$-a ikiqat artdı. 2025-ci ilin fevralında 75,000$-da 10 göstəricisi ilə, Bitcoin dörd həftə ərzində 25% artaraq nəhayət yeni zirvələrə çatdı. İndeks 20-nin altına düşdükdə, sonrakı 15 günlük orta qazanc 22%-i keçir və 3-12 aylıq gəlirlər tarixən 200-300% arasında olur.
Texniki göstəricilər həddindən artıq satışları təsdiqləyir. RSI 18 noyabr 2025-də 29-un altına düşüb, bu isə aşırı satış zonasında (30-un altında) yerləşir. MACD histogramı isə güclü eniş momentumu göstərir, lakin konvergensiya azalan trendin gücünü itirə biləcəyini işarə edir. Ən önəmlisi, 2025-ci ildə ilk dəfə olaraq maliyyələşdirmə dərəcələri mənfi oldu. Bu, klassik dib siqnalıdır və 2020 mart ayında baş verən çöküş (-0.309%), 2023-də Silicon Valley Bank-ın çöküşü və 2024-cü ilin böyük rallilərindən əvvəl də müşahidə edilmişdi. Mənfi maliyyələşdirmə o deməkdir ki, qısa mövqelər uzun mövqelərə ödəniş edir, yəni eniş mövqeləri həddindən artıq genişlənib.
Mənbə: Bitget Spot Ticarəti
10 oktyabrdan bəri baş verən 20 milyard dollarlıq likvidlik zənciri, ağrılı olsa da, həddindən artıq leverecli mövqeləri təmizləyib və bazar strukturunu sıfırlayıb. Spekulyasiya aradan qaldırıldıqca açıq maraq əhəmiyyətli dərəcədə azaldı. Bu leverec azaldılması bazarı sağlam əsaslarla təmin edir, əvvəlki bull run-lar adətən zəif oyunçuları və həddindən artıq levereci aradan qaldıran oxşar təmizləmələrdən sonra baş verib. Məsələn, pərakəndə investorların panik satışı ilə institutların yığımı arasındakı fərq Harvardın (bəli, Harvard Universiteti) aktivlərini üç dəfə artırması, MicroStrategy-nin 102,000$-dan alış etməsi və ya El Salvador-un noyabrın 18-də 1,090 BTC alması bazar dövrlərini kimlərin anladığını göstərir.
Mənbə: Eric Balchunas X-də
Bağlama fikirləri
Çətinliyi fürsətdən ayıran şey 2022-dən bəri nələrin dəyişdiyini başa düşməkdir. Pərakəndə investorlar qırmızı şamları görüb panikaya düşərkən, peşəkarlar başa düşür ki, Bitcoin-in infrastrukturu əvvəlki dövrlərdə olmayan bir transformasiya keçirmişdir. Məsələ, bərpa olacağına inanıb-inanmamağınız deyil. Məsələ, fürsəti mövcud olduqda görüb-dəyərləndirəcəyinizdir (yoxsa yalnız sonradan).
Məsuliyyətdən imtina: Bu məqalədə ifadə olunan fikirlər yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Bu məqalə müzakirə olunan məhsul və xidmətlərin heç birinin təsdiqləməsini və ya investisiya, maliyyə və ya ticarət məsləhətini təşkil etmir. Maliyyə qərarları qəbul etməzdən əvvəl ixtisaslı mütəxəssislərlə məsləhətləşməlisiniz.